Wstęp
Charakterystyka
Kopalnia w liczbach
Historia
Przed budową
Decyzja i projekt
Głębienie szybów
Budowa obiektów
Udostępnianie złoża
Fedrowanie
Likwidacja
Galeria
Artykuły
Kolej na kopalni
Geologia złoża
Budowniczowie
Zakład przeróbczy
Wspomnienia
Literatura
Plan zagospodarowania powierzchni kopalni
Widok ogólny kopalni (z opisami obiektów)
Wieża szybu I wraz z nadszybiem
Wieża szybu II wraz z kompleksem wydobywczym
Maszyna wyciągowa 4L-5500
Klatka wielkogabarytowa
Kompleks łaźni wraz z lampownią
Rozdzielna główna 110/6 kV "Pogwizdów"
Obiekt kompleksowy zakładu przeróbki mechanicznej węgla
Charakterystyka szczegółowa

Powierzchnia kopalni Morcinek położona była w bezpośrednim sąsiedztwie granicznej rzeki Olzy. Zagospodarowanie powierzchni głównej zawierało wszystkie elementy gwarantujące właściwy przebieg procesu technologicznego począwszy od wydobycia aż do załadunku gotowego produktu na wagony kolejowe.

W planie generalnym powierzchni głównej zakładu zaprojektowano siedem stref funkcjonalnych: obiektów szybowych, zakładu przeróbki mechanicznej, stacji kopalnianej, gospodarki energetycznej, gospodarki magazynowo-warsztatowej, gospodarki wodno-ściekowej oraz obiektów socjalno-administracyjnych i BHP. Wszystkie strefy funkcjonalnie spięte były siecią komunikacji drogowej. Rozmieszczenie i wzajemne powiązanie stref funkcjonalnych zapewniało płynny i bezkolizyjny ruch podstawowych elementów procesu produkcyjnego.

Przy projektowaniu powierzchni głównej zakładu trzymano się założenia takiej lokalizacji poszczególnych jej elementów, aby stanowiły one tzw. strefy funkcjonalne grupujące obiekty o podobnym lub zbliżonym przeznaczeniu.

Centrum zakładu zajmowała strefa obiektów szybowych z szeregowo usytuowanymi szybami: I (klatkowy), II (skipowy) i III (wentylacyjny), V (wentylacyjny). Na zachód od strefy centralnej zlokalizowano obiekty gospodarki energetycznej i wodnej z zasadniczymi obiektami, jak: kotłownia zakładowa, stacja sprężarek, stacje 110/6 kV, stacja odmetanowania, oczyszczalnia ścieków oraz osadniki wód dołowych.
Po stronie południowej strefy obiektów szybowych wybudowano kompleks warsztatowo-magazynowy, a dalej na południe, wzdłuż rzeki Olzy, stację kopalnianą. Wschodnią część powierzchni głównej zajmowały obiekty zakładu przeróbczego oraz kopalniane place składowe, z tym że część obiektów zakładu przeróbczego - stację przygotowania węgla oraz zbiornik węgla surowego z przynależnymi mostami przenośnikowymi, zlokalizowano wewnątrz strefy szybowej, a konkretnie między szybami I i II.

Od północy usytuowane były obiekty socjalno-administracyjne i BHP. W ich skład wchodziły: dworzec autobusowy, parkingi, budynek administracyjno-szkoleniowy, łaźnia oraz lampownia zlokalizowana w pomoście niwelującym różnice wysokościowe w umiejscowieniu łaźni i nadszybia zjazdowego szybu I. Na północnym wschodzie, przy głównej drodze dojazdowej do kopalni, wybudowano hotele robotnicze ze stołówką.

Ze względu na pagórkowaty teren, zaprojektowano posadowienie obiektów powierzchniowych na trzech poziomach:
- na poziomie najniższym (+241 m n.p.m.) zlokalizowano szyby, obiekty gospodarki warsztatowo-magazynowej, wodno-ściekowej, cieplnej i energetycznej oraz zakład przeróbczy,
- na poziomie wyższym (+245 m n.p.m.) zlokalizowano stację kopalnianą z bocznicą oraz załadownię węgla,
- poziom najwyższy (+252 m n.p.m.) został przeznaczony pod budowę obiektów administracyjno-socjalnych oraz częściowo energetycznych.

Charakterystyka podstawowych obiektów kopalni

Szyby

Szyb I, o głębokości 1143 m i średnicy 8 m, był szybem wdechowym, pełniącym funkcję zjazdowo-materiałową. Wieża wyciągowa - stalowa basztowa miała wysokość 62 m. Dwie maszyny wyciągowe czterolinowe typu 4L-3400/2400 kW i udźwigu 100 kN były zlokalizowane w hali maszyn na wysokości +50 m. Wieża wyposażona była w urządzenie wyciągowe klatkowe cztero piętrowe do transportu ludzi, materiałów i kamienia. Nadszybie o konstrukcji stalowej i kubaturze 33 900 m3 odznaczało się następującymi wymiarami: długość 97,8 m, szerokość 17 m i wysokość 24,2 m.

Szyb II, wykonany do głębokości 1213 m, był szybem wdechowym wydobywczym wyposażonym w dwa skipy 25-tonowe. Wieża basztowa o wysokości 85,5 metra kryła w sobie dwie maszyny wyciągowe typu 4L-5000/2 x 2900 kW o udźwigu 250 kN i prędkości ciągnienia 20 m/s, zlokalizowane w hali maszyn wyciągowych na poz. +71 m. W skład kompleksu wydobywczego zlokalizowanego przy szybie II wchodziły także: urządzenia odstawy kamienia, stacja przygotowania węgla, zbiornik węgla surowego, stacja kruszenia. Wszystkie te obiekty połączono siecią taśmociągów ułożonych na estakadach.

Szyb III - wydechowy o głębokości 1140 m i średnicy 8 metrów wyposażony w wieżę zastrzałową, oprócz funkcji wentylacyjnej spełniał również rolę szybu materiałowego. Wyposażony był w urządzenie klatkowe wielkogabarytowe. Pomiędzy szybem II i szybem III zabudowano stację wentylatorów wyposażoną w 3 wentylatory WPK 3,9 o wydajności 15 000 m3/min każda, z dyfuzorami wykonanymi z prefabrykatów żelbetowych.

Szyb V, który pierwotnie miał mieć głębokość 950 m i pełnić funkcję wentylacyjną, nigdy nie został ukończony. Przez krótki okres życia kopalni wykorzystywany był jako podziemny zbiornik gazu.

Kompleks obiektów socjalno-administracyjnych

"Morcinek" był przykładem kopalni, której powierzchnia główna odpowiadała wymaganiom tzw. powierzchni zblokowanej. Koncepcja ta polega na tym, aby w jednym budynku (kompleksie budynków) pomieścić jak najwięcej funkcji.

Kompleks o kubaturze 127 228 m3 mieścił następujące obiekty:

- blok łaźni na 4354 miejsca (w pierwszym etapie, w tym 2880 w szatni wieszakowej) z biurami ruchu górniczego, cechownią, stacją ratownictwa, pralnią i lampownią z zapleczem energetycznym,
- blok administracyjno-socjalny z ośrodkiem szkolenia, salą zebrań, centralą telefoniczną, dyspozytornią, barem szybkiej obsługi, kuchnią posiłków regeneracyjnych, zespołem Górniczego Zespołu Opieki Zdrowotnej oraz pomieszczeniami straży pożarnej,
- blok poczekalni i pomieszczeń dyspozytorni transportu, wykonany w formie pomostu nad placem autobusowym wraz z wiatą peronową.

Wszystkie bloki były wzajemnie połączone, co umożliwiało przemieszczanie się załogi z dworca autobusowego aż do szybu zjazdowego bez narażania na uciążliwości wynikające z warunków atmosferycznych.

Kompleks warsztatowo-magazynowy

Składał się z magazynu głównego, warsztatu, zadaszenia warsztatowo-magazynowego oraz części socjalnej o łącznej kubaturze 112 129 m3. Część halowa magazynu była wyposażona w tory normalne i wąskie oraz suwnice do prac wyładunkowo-przeładunkowych. Do magazynu przylegała część socjalna, w której znajdowało się pomieszczenie socjalne dla pracowników magazynów i warsztatów oraz biura ruchu.

Budynek wielofunkcyjny

W skład kompleksu wchodziły: magazyn materiałów sypkich, olejów i smarów, stolarnia, garaże, straż pożarna i ekspedycja kolejowa. Pomieszczenia magazynu olejów i smarów znajdowały się w podpiwniczeniu budynku, pomieszczenia magazynowe, garaże, stolarnia i straż pożarna w części parterowej, a na piętrze budynku zlokalizowano pomieszczenia ekspedycji kolejowej kopalni.

Kotłownia

Kotłownia wyposażona była w trzy kotły WR-10 z urządzeniami odpylającymi (trzy baterie cyklonów 85-95%) oraz dwa kotły WR-25 o łącznej wydajności 80 Gcal/h. W skład kotłowni wchodziły jeszcze pomosty nawęglania i odżużlania oraz obiekty odpylania.

Stacja odmetanowania

Stacja wyposażona była w cztery agregaty sprężarkowe "Aerzner" o wydajności 60 m3/min każdy.

Budynek sprężarek

W budynku usytuowano dwie sprężarki niskoprężne 6D68, dwie sprężarki wysokoprężne typu "Burckhardt" oraz sprężarkę niskoprężną TK66. Część budynku stanowiły pomieszczenia socjalne i sanitarne przeznaczone dla obsługi stałej i brygady remontowej oraz pomieszczenia rozdzielni niskiego napięcia.

Obiekty gospodarki energetycznej

Głównym zasilaniem kopalni w energię elektryczną były linie 110 kV z kierunku kopalni Moszczenica, Pniówek i miasta Cieszyna. Zaprojektowano następujący układ zasilania:

- stację napowietrzną 110/6 kV "Kaczyce" w układzie szynowym sekcjonowanym, wyposażoną w dwa transformatory 110/6 kV po 25 MVA każdy,
- tymczasową stację 110/6 kV, uruchomioną na okres głębienia szybów, z transformatorami 16 i 6,3 MVA,
- stację napowietrzną 110/6 kV "Pogwizdów" w układzie szynowym, z transformatorami 2X16 MVA, która zastąpiła stację tymczasową.

Obiekty ochrony środowiska

Kopalnia "Morcinek" była projektowania i budowana w okresie wzrostu świadomości negatywnego wpływu górnictwa na środowisko naturalne, toteż w projekcie położono nacisk na zredukowanie do minimum niekorzystnego wpływu funkcjonowania zakładu górniczego na wody oraz powietrze atmosferyczne.

Do tej grupy obiektów należały:

- rurociąg wód słonych o średnicy 400 i 500 mm oraz długości 23,8 km, odprowadzający słone wody z kopalni do kolektora solankowego "Olza" (wraz z przepompownią w Moszczenicy),
- trzy osadniki wód dołowych pojemności 20 000 m3 każdy oraz dwa zbiorniki retencyjne pojemności 5040 m3 każdy, wraz z pompownią wód dołowych,
- dwukomorowy osadnik wód deszczowych (zbiorniki retencyjne) pojemności 474 m3 w części osadowej i 4100 m3 w części retencyjnej, wraz z przepompownią zabezpieczającą kopalnię przed powodzią (wody po wstępnym oczyszczeniu w osadniku były odprowadzone do rzeki Olzy),
- zbiornik zrzutowy z pompownią (jego przeznaczeniem było magazynowanie wody z zagęszczaczy promieniowych w okresie remontów urządzeń zakładu przeróbczego lub w sytuacjach awaryjnych),
- mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków bytowo-gospodarczych o przepustowości 2800 m3/d, w skład której wchodziły m.in.: pompownia ścieków surowych i recyrkulacji, dwa osadniki wstępne Imhoffa, dwa osadniki wtórne, dwie prostokątne komory napowietrzania, poletka osadowe, mieszacz, zbiornik kontaktowy, magazyn wapna chlorowanego, pompownia wód drenażowych, zwężka pomiarowa, rurociągi i kanały technologiczne.

Zakład przeróbki mechanicznej węgla

Podstawowymi obiektami tego typu były:

- stacja przygotowania węgla wraz ze zbiornikami węgla surowego i drogą jego odstawy do wagonów,
- obiekt kompleksowy (największy obiekt zakładu przeróbki o wymiarach: długość 67 m, szerokość 30 m i wysokość 40 m) wyposażony w płuczkę osadzarkową oraz zespół urządzeń flotacji,
- suszarnia koncentratu flotacyjnego,
- obiekty gospodarki wodno-mułowej,
- zbiorniki i załadownia produktów i odpadów,
- zagęszczacze promieniowe oraz zwały węgla.

Łączna moc zainstalowanych maszyn wynosiła 13 200 kW. Wydajność zakładu (brutto) określono na 850 t/h, a jego zdolność przeróbczą (netto) na 6000 t/d. Konstrukcję zakładu zaprojektowano w ten sposób, aby możliwa była jego dalsza rozbudowa do docelowej wydajności 12 000 t/d.