< Część 3 - Budowa - głębienie szybów
Budowa obiektów powierzchniowych
Roboty budowlane na powierzchni głównej przyszłej kopalni ruszyły niemalże równolegle do głębienia szybów.
Jak wspomniano wcześniej, dyrekcja kopalni (wspólna dla kilku wówczas budowanych) znajdowała się w Żorach (Świerklanach), jednakże w celu pewnego usprawnienia spraw związanych z budową na miejscu utworzono bezpośrednią służbę inwestycyjną, która była w stałym kontakcie z dyrekcją kopalni.
Przy wznoszeniu obiektów kopalni "Morcinek" wykorzystano "gorące" jeszcze doświadczenia i rozwiązania z budowy kopalni
"Krupiński". Równoczesne wykonywanie tych dwóch inwestycji spowodowało, że w projektach poszczególnych obiektów przewidziano analogiczną ich konstrukcję, a metody budowy stosowane w kopalni "Morcinek" bazowały na nowych technologiach sprawdzonych przy budowie kopalni "Krupiński".
Budowa kopalni "Morcinek" - ze względu na duże oddalenie, lokalizację na terenie mocno zróżnicowanym wysokościowo - należała do zadań trudnych.
Położenie kopalni, zdeterminowało zorganizowanie na miejscu węzła produkcji masy betonowej oraz wykonania ujęcia wodnego i prowizorycznej oczyszczalni ścieków. Duże wysokościowe zróżnicowanie terenu zadecydowało o podniesieniu ostatecznego poziomu terenu kopalni, co było znacznym utrudnieniem, gdyż wiele obiektów budowano na terenie nasypowym (w pobliżu głębionych szybów nie dało zauważyć się hałd pochodzących z ich głębienia, gdyż urobek wywożony z przodków używany był do niwelacji terenu).
Całość robót budowlanych we wszystkich obiektach powierzchniowych oraz funkcję generalnego wykonawcy całej powierzchni kopalni (prócz obiektów zakładu przeróbczego) spełniało Rybnickie Przedsiębiorstwo Budownictwa Węglowego PEBEROW.
Przedsiębiorstwo Montażu Urządzeń Górniczych Przemysłu Węglowego z Katowic wykonało większość konstrukcji stalowych budynków i pomostów (w tym montaż i przesunięcie na miejsce ostateczne szybów I i II) oraz pełniło obowiązki wykonawcy zakładu przeróbczego.
Należy wspomnieć, że realizacja inwestycji przebiegała bez większych problemów do 1980 roku, kiedy to na skutek permanentnego kryzysu gospodarczego znacznie ograniczono fundusze na dalszą budowę kopalni. W 1981 roku przyznano tylko 30% uzgodnionych wcześniej środków na budowę, co spowodowało wstrzymanie wznoszenia rozpoczętych już obiektów na powierzchni kopalni oraz czasowe odsunięcie budowy nowych, pierwotnie ujętych w planie. W tym czasie znowu dały znać o sobie tendencje głoszące o zmierzchu węgla, a i tak część już zmniejszonych środków postanowiono przesunąć na bardziej zaawansowaną budowę kopalni "Krupiński". Sytuacja na polu finansowania poprawiła się po 1982 roku, ale już do końca prac budowlanych występowały okresowe braki sprzętowe i materiałowe oraz nierytmiczne ich dostawy, co miało bezpośredni wpływ na opóźnienia robót.
Pierwszym zadaniem, jakie postawiono przed budowniczymi obiektów powierzchniowych było zaopatrzenie placu budowy w energię elektryczną, wykorzystywaną również przez urządzenia do głębienia szybów. Linię napowietrzną 110 kV poprowadzono z kopalni Moszczenica odległej o kilkanaście kilometrów a miejscami do stawiania słupów elektrycznych wykorzystywano helikoptery (dzięki czemu rolnicy, przez pola których przebiegała sieć, mogli zebrać plony - o czym niezapomniana podać lokalna prasa).
W następnej kolejności skupiono się na zapewnieniu odpowiedniej bazy socjalno - magazynowej dla podwykonawców robót. W przypadku budowy kopalni "Morcinek" bazując na poprzednich doświadczeniach, zorganizowano zaplecze socjalne dla załóg budujących kopalnię w obiektach ostatecznych: hotelu nr 1 (przekazany do użytku w styczniu 1980 r.), w którym zorganizowano zaplecza socjalno-administracyjne, hotelu nr 2 (oddany w czerwcu 1980 r.), w którym pomieszczono służbą inwestycyjną, oraz łaźni (I etap - 1440 miejsc) - przekazaną do użytkowania w październiku 1983 r.
Montaż wież szybowych
W celu maksymalnego skrócenia budowy kopalni oraz jak najszybszego przejścia do normalnej pracy, w założeniach techniczno-ekonomicznych przyjęto, powszechnie już stosowane w polskim budownictwie górniczym, równoległe prowadzenie prac związanych z drążeniem szybu oraz montażem wież wyciągowych i budynku nadszybia w miejscach zastępczych.
Obiekty kompleksu urządzeń wyciągowych szybu I, w skład którego wchodziły: stalowa wieża basztowa oraz budynek nadszybia o długości prawie 100 m montowano w odległości 72 metrów od osi szybu.
Do zmontowania obu konstrukcji zastosowano żurawie budowlane. Oba obiekty montowano od dołu do góry scalając je uprzednio na poziomie terenu. Do zmontowania szkieletów konstrukcji wykorzystano nieco ponad 4500 t stali.
Następnie po obudowaniu konstrukcji nośnej poszyciem zewnętrznym oraz zamontowaniu większości urządzeń wyposażenia wieży i nadszybia przystąpiono do wykonania specjalnej jezdni, po której miał poruszać się zestaw wózków jezdnych, przenoszący obiekty szybu I nad docelowe miejsce.
Do przesuwania kompleksu zastosowano układ hydrauliczny popychający złożony z czternastu podnośników hydraulicznych o nośności 250 kN każdy.
Obiekt przesunięto w ciągu czterech dni we wrześniu 1983 roku ze średnią prędkością 2,25 m/h.
Po nasunięciu nad szyb zmontowano konstrukcję i urządzenia odstawy kamienia z nadszybia, urządzenia ogrzewania szybu, założono koła i liny, zawieszono klatki i zmontowano urządzenia do ich zakładania.
Rozruch oraz przekazanie przedziału wschodniego szybu I do jazdy ludzi nastąpiło w marcu 1984 roku.
Montaż i przesuwanie wieży szybu II stały się niemalże newralgicznym punktem budowy kopalni. Zrąb szybu II przekazano ekipom montażowym dopiero w połowie stycznia 1986 roku, niecałe 11 miesięcy przed planowanym oddaniem kopalni do użytku.
Wraz z montażem basztowej wieży wyciągowej szybu wydobywczego wznoszono również konstrukcję budynku stacji przygotowania węgla (o masie 4,6 tys. ton).
Samą wieżę montowano przy pomocy żurawia w miejscu zastępczym w odległości 78 m od osi szybu.
Masa własna kompletnie wykończonej wieży wraz z maszynami wyciągowymi i wyposażeniem wynosiła 5800 t.
Przesunięcia całego obiektu dokonano w dniach 11-15 czerwca 1985 r. Pod skrajnymi ścianami wieży rozmieszczono 22 zestawy wózków wyposażonych w podnośniki hydrauliczne o udźwigu 400 kN.
Wieża była pchana zestawem 16 podnośników hydraulicznych, rozmieszczonych tylko pod skrajnymi podłużnymi ścianami wieży. Prawidłowość przebiegu operacji przesuwania była kontrolowana (podobnie jak przy przesuwaniu kompleksu szybu I) za pomocą aparatury kontrolnej, z możliwością korekty ewentualnych odchyleń.
Po przesunięciu wieży nad głowicę szybu dokonano rektyfikacji pionowej wieży, wykonano wszystkie zewnętrzne podłączenia instalacyjne i elektryczne, przeprowadzono zawieszanie lin i naczyń wydobywczych oraz urządzeń odstawy węgła i kamienia.
Przekazanie urządzenia wyciągowego do rozruchu pod obciążeniem nastąpiło 15 listopada 1986 roku, a więc niecałe trzy tygodnie przez uroczystym przekazaniem kopalni do ruchu.
Inne obiekty powierzchniowe
Budynek wielofunkcyjny
Powierzchnia kopalni "Morcinek" jest przykładem modelu kopalni o powierzchni zblokowanej tzn. w kubaturze jednego budynku pomieszczono obiekty o różnorodnej funkcji. Takim obiektem jest budynek wielofunkcyjny mieszczący pomieszczenia biurowe dla służb odpowiadających za utrzymanie ciągu technologicznego, administracji itp.
Roboty budowlane rozpoczęto w 1982 r. W 1983 r. dokumentacja obiektu została zmieniona z uwagi na doprojektowanie pomieszczeń Górniczego Zespołu Opieki Zdrowotnej.
Także i podczas budowy tego obiektu nie ustrzeżono się problemów - zwłaszcza na przełomie lat 85/86 z uwagi na opóźnienia w dostawach konstrukcji stalowej oraz ślusarki aluminiowej. Cały obiekt oddano do dyspozycji inwestora w listopadzie 1986 roku.
Łaźnia
Pierwszym obiektem, który realizowano na powierzchni kopalni była łaźnia. Przedsiębiorstwa budowlano - montażowe weszły na plac budowy w marcu 1980 roku. I etap budowy łaźni obejmował ogółem 4354 miejsca, w tym 2880 w szatni wieszakowej. Przekazanie do użytku 1440 miejsc w łaźni nastąpiło w październiku 1983 r. Od tego czasu obiekt ten użytkowany był przez załogi przedsiębiorstw wykonujących zarówno prace w podziemnej jak i naziemnej części kopalni. Dalszych 1440 miejsc zostało przekazanych do użytku w grudniu 1984 roku, zaś ukończenie całości I etapu budowy (w tym stacji ratownictwa, biur ruchu, sali zbornej, pomieszczeń przygotowania i wydawania posiłków regeneracyjnych oraz ambulatorium) nastąpiło w czerwcu 1986 r.
Lampownia
Lampownię zlokalizowano między nadszybiem szybu I zjazdowego a budynkiem łaźni, częściowo na wysokiej skarpie. Ponieważ nadszybie oraz budynek wielofunkcyjny z łaźnią znajdowały się na różnych poziomach, budynek lampowni o konstrukcji stalowej szkieletowo-ramowej posadowiono na dwukondygnacyjnych ramach rozstawionych w odstępie 9,0 m. Montaż rozpoczęto od ramy, usytuowanej w środku skarpy posuwając się z montażem następnych w kierunku budynku nadszybia. Każda z ram, do czasu zamontowania następnej i połączenia ich z konstrukcją lampowni, wymagała zakotwienia za pomocą czterech odciągów linowych. Do kotwienia ram na skarpie wykorzystano część zmontowanego uprzednio szkieletu budynku lampowni oraz żelbetowy szkielet budynku łaźni.
Lampownię oddano do użytku w marcu 1984 roku.
Zakład przeróbki mechanicznej węgla
Prace przy wznoszeniu budynków zakładu przeróbki mechanicznej węgla rozpoczęto w IV kwartale 1984 roku. Cykl inwestycyjny określono na 48 miesięcy (a więc obiekt miano oddać do eksploatacji dwa lata po uruchomieniu wydobycia).
Konstrukcję zakładu opracowano tak by możliwa była jego dalsza rozbudowa do wydajności 12000 t/d (w zależności od podjęcia decyzji o realizacji II etapu rozbudowy kopalni).
W pierwszej kolejności montowano obiekty, które w ciągu technologicznym kopalni przejmują węgiel surowy z szybów I i II, oraz pomosty do stacji załadunku węgla do wagonów.
Największym obiektem zakładu przeróbki mechanicznej węgla jest obiekt kompleksowy długości 67 m, szerokości 30 m i wysokości 40 m.
Montaż rozpoczęto od tej części budynku, w której jest zlokalizowana przybudówka pionu komunikacyjnego, co pozwalało na wykorzystanie jej jako drogi transportowej, eliminując tym samym konieczność wykonywania dojść tymczasowych, pomostów i drabin. Montaż konstrukcji prowadzono elementami scalonymi w zespoły, których maksymalne masy dostosowano do udźwigu żurawi. Konstrukcję dachu montowano zespołami o rozmiarach 26 x 6 m i masie 3,2 t. Słupy i ściany do czasu ich połączenia stężeniami ostatecznymi kotwiono odciągami linowymi.