< Część 1 - Przed budową

Podjęcie decyzji o budowie kopalni "Kaczyce"

Ponieważ zasoby węgla w rejonie miejscowości Kaczyce wyglądały obiecująco, istniało duże prawdopodobieństwo podjęcia przez władze centralne decyzji o lokalizacji kopalni na Śląsku Cieszyńskim. Duży rozmach inwestycyjny w górnictwie w latach 60. XX wieku, w tym szczególnie w Rybnickim Okręgu Węglowym (otwarta w 1960 roku Kopalnia Węgla Kamiennego 1 Maja w Wodzisławiu Śląskim, kopalnie w budowie: Jastrzębie, Moszczenica, Zofiówka), a tym samym przewidywane wystarczające zaspokojenie rynku krajowego w węgiel koksowy (dalsze moce zwiększające produkcję węgla miały dostarczyć krajowi tak potrzebnych dewiz uzyskiwanych z eksportu węgla), lansowanie teorii o zmierzchu węgla jako paliwa energetycznego, spowodowało przerwanie prac nad projektami nowych kopalń, a nawet wstrzymanie już budowanych (KWK Pniówek w 1963 roku).

Radykalna zmiana na tym polu nastąpiła w latach 70-tych, kiedy to władze zadecydowały o intensywnej rozbudowie przemysłu węglowego - w tym przede wszystkim Lubelskiego Zagłębia Węglowego oraz rozbudowie ROW-u poprzez podjęcie budowy nowych kopalń w miejscowościach: Świerklany (KWK im. ZMP, w latach 90-tych KWK Żory), Suszec (KWK Krupiński), Kaczyce (KWK Morcinek), Warszowice (jako II ruchu KWK XXX-lecia PRL, obecnie KWK Pniówek) oraz projektowania nowych: Pawłowice oraz Bzie - Zebrzydowice.

W przypadku kopalni Morcinek istniała jeszcze jedna przyczyna podjęcia decyzji o budowie właśnie w tym rejonie kopalni. Chociaż perspektywiczne zasoby węgla były obiecujące, to jednak rozpoznanie złoża było zbyt mało dokładne, by ściśle określić ilość węgla w złożu i jego charakterystykę. W bezpośrednim rejonie granicy państwowej, w odległości około 1600 - 1800 m od rzeki Olzy znajdowały się zabudowania szybów głównych czechosłowackiej kopalni ČSM, która podjęła prace pod koniec lat 60-tych oraz nieco dalej kopalni im. 9-go Maja, która pracowała już od 20-tu lat. Polskie władze podejrzewały, że czechosłowackie kopalnie mogą zwrócić się z eksploatacją w kierunku polskiej granicy (wybierając węgiel z filaru ochronnego granicy) lub nawet zacząć podbierać węgiel z polskich złóż.

Pierwszym aktem prawnym w sprawie budowy kopalni "Morcinek" była decyzja Prezydium Rządu nr 52/77 z dnia 13 maja 1977 r., polecająca w 1978 roku rozpoczęcie budowy kopalni Kaczyce (nazwa ta była używana do czasu nadania kopalni imienia Gustawa Morcinka w 1986 roku). Równocześnie Minister Górnictwa powołał zespół do opracowania "Studium przedprojektowego zagospodarowania złoża węgla koksującego w rejonie Kaczyc".

W skład zespołu weszli przedstawiciele biur projektów, inwestora, instytucji naukowych oraz wykonawców, którzy na bieżąco oceniali przedstawiane rozwiązania projektowe oraz decydowali o dalszym modelu kopalni i przyjmowanych układach technologicznych. Zgodnie z zaleceniem wspomnianej decyzji Prezydium Rządu, Biuro Projektów Górniczych w Gliwicach - po przeprowadzonych konsultacjach - opracowało w grudniu 1977 r. "Studium budowy kopalni węgla kamiennego "Kaczyce""

Jednocześnie z wydaniem uchwały przystąpiono do wykonywania odwiertów na terenie okręgu górniczego celem lepszego rozpoznania złoża i dostosowania projektu kopalni do jego budowy. Do 1978 r. wykonano 11 dodatkowych otworów, których wyniki potwierdziły występowanie węgla typu 35 niemal od stropu karbonu oraz stwierdziły zwiększenie sumarycznej grubości pokładów bilansowych.

Od projektu do budowy

Projektowanie, a następnie budowa kopalni "Morcinek" przebiegały w sposób nieco odmienny od schematów dotychczas przyjmowanych i realizowanych. Odmienność sposobu opracowywania dokumentacji wynikła z niezmiernie krótkiego czasu przeznaczonego na wstępne projektowanie, niemal zbieżnego w czasie z rozpoczęciem robót przygotowawczych oraz równoległe z podjętą budową kolejne zmiany w projekcie.

Zlecenie na rozpoczęcie prac projektowych związanych z budową kopalni "Morcinek" Biuro Projektów Górniczych w Gliwicach otrzymało już 14 maja 1977 r., a po upływie trzech miesięcy, 10 sierpnia 1977 r. nastąpiło wytyczenie otworu badawczego pod szyb.

W trakcie prac projektowych na podstawie już uzyskanych wyników z przeprowadzonych nowych odwiertów zaproponowano dwa warianty lokalizacji powierzchni głównej kopalni:

• Wariant I - w północno-zachodniej części obszaru w odległości ok. 700 m od rzeki Olzy (filar ochronny szybów nie przechodził za granicę państwa)
  
• Wariant II - w południowej części obszaru, gdzie nadkład sięga 900 m

Mapa stropu karbonu (wg stanu wiedzy o złożu z końca lat 70-tych) i warianty lokalizacji kopalni wg studium przedprojektowego

Po dogłębnej analizie wybrano wariant pierwszy lokalizacji szybów kopalni jako optymalny z punktu widzenia terminowego rozpoczęcia budowy kopalni. Na tej podstawie w dniu 10 września 1977 r. odbyło się komisyjne wytyczenie otworu badawczego pod szyb oraz rozpoczęcie robót związanych z wierceniem.

Mimo fizycznego rozpoczęcia budowy szybu kopalni wg wariantu I, jeszcze raz po niezbędnych analizach zdecydowano o ostatecznym przesunięciu powierzchni głównej kopalni w bezpośrednie sąsiedztwo granicy państwowej. Zmiana ta była umotywowana zminimalizowaniem długości odcinków szybów prowadzonych w nadkładzie. Taka lokalizacja spowodowała jednak zwiększenie zakresu robót ziemnych oraz konieczność wprowadzenia zabezpieczeń przed wysokimi wodami rzeki Olzy. W lokalizacji ostatecznej filar ochronny szybów przechodzi na stronę czechosłowacką.

"Studium budowy kopalni węgla kamiennego "Kaczyce"" zakładało dwa etapy budowania kopalni.
Pierwszy etap zakładał docelowe wydobycie wynoszące 6000 ton/dobę netto. Na placu głównym zakładu górniczego umiejscowiono dwa szyby: I - zjazdowo - materiałowy (wdechowy) oraz II - wydobywczy (wentylacyjny - wydechowy). Studium to zostało zatwierdzone w styczniu 1978 r., a już w maju 1978 r. została podjęta uchwała Rady Ministrów w sprawie budowy kopalni węgla kamiennego "Kaczyce". Zgodnie z tą uchwałą Biuro Projektów Górniczych w Gliwicach opracowało w czerwcu 1978 r. "Założenia techniczno-ekonomiczne I etapu budowy kopalni "Kaczyce"". W trakcie rozpatrywania założeń techniczno-ekonomicznych postanowiono wprowadzić do pierwszego etapu budowy dodatkowy szyb III - wentylacyjny.
Zarówno w uchwale Rady Ministrów z maja 1978 r., jak też w zatwierdzonych założeniach techniczno - ekonomicznych przewidywano rozbudowanie zdolności produkcyjnych do osiągnięcia docelowego wydobycia 12000 ton/dobę netto w II etapie budowy.

Pierwotnie w założeniach techniczno - ekonomicznych nie przewidywano budowy zakładu przeróbki mechanicznej węgla. Całość urobku brutto miała być wywożona transportem kolejowym do projektowanego w tym samym czasie centralnego zakładu przeróbczego w Pawłowicach (o zdolności przeróbki 90000 ton/dobę).

1 marca 1981 r. zapadła decyzja o rezygnacji z budowy centralnego zakładu przeróbczego i budowie lokalnego zakładu przeróbczego na terenie kopalni. Zakład ten został zaprojektowany przez krajowe biuro specjalizujące się w tego typu projektach - Główne Biuro Studiów i Projektów Przeróbki Węgla "SEPARATOR" z Katowic, a sam projekt został zatwierdzony w marcu 1982 roku.