Obiekty transportu kolejowego

Integralną częścią KWK "Morcinek" był zespół obiektów transportu kolejowego, służących wywozowi węgla i odpadów oraz dowozowi materiałów i urządzeń niezbędnych do funkcjonowania kopalni.

Parametry bocznicy

Bocznica (dawny numer D29: 881) odgałęziała się od torów stacyjnych na stacji PKP Kaczyce w km 19,328 linii Jastrzębie Zdrój - Cieszyn. Kilometraż toru dojazdowego rozpoczynał się od rozjazdu na stacji Kaczyce (0,000) i przebiegał na spadku sięgającym 11,7‰, aż do km 3,746.

Na terenie samej kopalni rozmieszczono posterunki:

• nastawnia dysponująca KM (położona w km 3,813 o obsadzie jednego dyżurnego ruchu)
• nastawnia wykonawcza KM1 (położona w km 4,967 o obsadzie jednego nastawniczego)
• ekspedycja kolejowa (obsługa dostosowana do potrzeb eksploatacyjnych)

Bocznica posiadała następujące tory:

• 5 zdawczo-odbiorczych (wszystkie zelektryfikowane)
• 2 objazdowe (w tym jeden zelektryfikowany)
• 1 wagonowy
• 3 zwałowe
• 2 wyciągowe
• 1 warsztatowy
• 6 załadunkowych
• 9 rozładunkowych
• 2 trakcyjne
• 1 zwałowo-odstawczy
• 2 postojowe
• 3 dojazdowe

Ich całkowita długość wynosiła 16,722 km (z torem dojazdowym 20,468 km). Wszystkie zwrotnice i wykolejnice nastawiane były ręcznie. Bocznica posiadała semafor wjazdowy wraz z tarczą ostrzegawczą oraz semafory wyjazdowe, natomiast brak było tarcz zaporowych i manewrowych (stosowano semafory uproszczone z czynnym światłem czerwonym). Bocznica posiadała dwa rejony manewrowe. Na trzy tory wyładunkowe wagony podstawiane były za pomocą przesuwnicy, zaś ich przetaczanie i staczanie na tory wyładunkowe było wykonywane przy pomocy wciągarki linowej.


Historia budowy

Bocznica oraz elementy jej infrastruktury zostały wykonane przez Wodzisławskie Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych Przemysłu Węglowego.

Na terenie kopalni wykonano obiekty transportu kolejowego jak: stacja kopalniana, zespół torów odstawczych, budynek lokomotywowni oraz bocznica do zwałowiska odpadów, co wymagało położenia ok. 16 km nawierzchni torowej. Stacja kopalniana została usytuowana przy dolinie rzeki Olzy, a jej wykonanie wymagało wbudowania ok. 540 tys. m³ gruntu (głównie z kamienia dołowego z głębienia szybów, wykopów z zawala rzeki oraz odpadów KWK "Moszczenica"). Wyprzedzająco wykonano żelbetowy tunel pod stacją z wyjściami na międzytorze w celu obsługi urządzeń stacyjnych. Kolejnymi obiektami były nastawnie KM i KM-1 oraz lokomotywownia z 3 torami (w tym jeden wąski). Bocznica do zwałowiska odpadów miała być torem przesuwnym wydłużanym w miarę postępu zwałowania.

Poza terenem kopalni prace polegały na utworzeniu szeregu obiektów inżynierskich umożliwiających prowadzenie linii w nierównym terenie jak przepusty i wiadukty kolejowe oraz przystosowanie stacji Kaczyce do przyjęcia wzmożonego ruchu towarowego.
Prace przebiegały w dwóch etapach. Początkowo utworzono odcinek o długości 2,4 km i tymczasowo przyłączono go do sieci PKP w okolicy stacji Pogwizdów. trasa przebiegała na nasypach wysokości do 16 metrów i wykopach głębokości do 5,5 metra, a ogółem wykonano 190 tys. m³ wykopów i 380 tys. m³ nasypów. Nasypy wykonano z nakładów żwirowni w Marklowicach oraz odpadów z kopalni "Moszczenica". W przebiegu wykonano 5 wiaduktów oraz jeden przepust kolejowy. Bocznicę i stację kopalnianą pierwszego etapu oddano do eksploatacji w roku 1983. Drugi etap budowy polegał na wykonaniu dodatkowego toru wzdłuż linii Zebrzydowice - Cieszyn, prowadzącego do stacji Kaczyce. W etapie tym wykonano 2000 m³ wykopów oraz 13 tys. m³ nasypów. W latach 1984-1985 wybudowano w km 2,7+26 wiadukt kolejowy nad drogą państwową S-124 Cieszyn-Zebrzydowice, a w 1985 rozpoczęto budowę nastawni. Wcześniejsze ukończenie I etapu budowy umożliwiało dostarczenie materiałów transportem szynowym bezpośrednio na teren kopalni (w tym celu wybudowano w Pogwizdowie rampę wyładowczą o wysokości 5 metrów i długości 140 metrów).

Prócz odcinków normalnotorowych wykonano także ok. 6 km torów wąskich 1000 mm z szyn typu S24. Szlaki normalnotorowe wykonano z szyn S49 na podkładach drewnianych na podsypce tłuczniowej oraz warstwie filtracyjnej piasku. W późniejszym okresie zelektryfikowano tor dojazdowy bocznicy oraz 5 torów zdawczo - odbiorczych i jeden objazdowy standardowym w Polsce napięciem 3 kV prądu stałego.

Eksploatacja

Bocznica stanowiła własność kopalni, a obsługę prowadził Oddział Kolejowy KWK "Morcinek" z własną załogą. Pracę manewrową na terenie kopalni wykonywały zazwyczaj 3-4 lokomotywy spalinowe T448P, dzierżawione od Przedsiębiorstwa transportu Kolejowego i Gospodarki Kamieniem w Rybniku (Oddział nie posiadał własnych normalnotorowych środków trakcyjnych). Stacjonowały one w lokomotywowni, do jesieni 1995 w budynku w stanie surowym. Bocznica nie posiadała magazynu paliw płynnych dla wyposażania spalinowozów, zaś zaopatrzenie w olej napędowy odbywało się bezpośrednio ze zbiornika przy torze nr 603, a w późniejszym okresie z samochodu-cysterny. Brak było posterunku rewidenta wagonów i ruch musiał odbywać się w podwójnej obsadzie maszynisty i młodszego maszynisty.

Od 1 stycznia 1995 obsługę bocznicy (wraz z załogą i budynkiem lokomotywowni) przejęło PTKiGK w Rybniku. Utworzono "Oddział Kolejowy R-15 Morcinek", a jesienią 1995 po wykończeniu lokomotywowni przeniesiono do niej biura. W związku z likwidacją kopalni 24 listopada 1998 zamknięto, a następnie zlikwidowano nastawnię KM1 (od tej pory całość czynności wykonywała nastawnia KM o podwójnej obsadzie). Całkowita likwidacja Oddziału R-15 nastąpiła w lipcu 1999, a załogę przeniesiono na inne oddziały.

Tabor

Kopalnia nie posiadała własnego normalnotorowego taboru kolejowego prócz zakupionych w początkowym okresie 9 czteroosiowych wagonów samowyładowczych 418Vb (nr boczne 4167 - 4175), służących do transportu materiałów sypkich stosowanych przy budowie bocznicy. Wkrótce przekazała je jednak do PTKiGK w Rybniku, a w zamian wydzierżawiła 30 dwuosiowych wagonów samowyładowczych serii 41WS typu Fll. Pierwszymi lokomotywami eksploatowanymi na terenie kopalni były spalinowozy SM30-722 (wydzierżawiony 1 września 1980), a następnie SM30-717 (od 22 listopada 1980 do 9 kwietnia 1981) i SM30-770 (od 9 kwietnia 1981 do 31 sierpnia 1981). Lokomotywy te (produkowane przez Fablok w Chrzanowie w latach 1957-1970 na potrzeby PKP i przemysłu) stosowane były podczas prac budowlanych na terenie bocznicy.

W kolejnych prawie dwóch latach kopalnia nie dzierżawiła żadnych pojazdów szynowych, aby 18 kwietnia 1983 roku wydzierżawić od PTKiGK w Rybniku spalinowóz T-448P 057 (od 22 kwietnia do 10 maja 1985 roku podmieniony na SM42-2109). Czteroosiowe lokomotywy T-448P (oznaczane w Polsce także jako T448P czy T448p) produkowane były w latach 1973-1989 w zakładach ČKD w Pradze na potrzeby państwowych kolei czechosłowackich, czechosłowackich kolei przemysłowych, a także na eksport. KWK "Morcinek" prócz T448P-057 od 19 maja 1986 dzierżawił także lokomotywę T-448P 036, aby w kolejnych latach zwiększyć liczbę eksploatowanych lokomotyw tego typu do trzech (w latach tych następowała duża rotacja dzierżawionych egzemplarzy). W momencie przejęcia obsługi kopalni przez PTKiGK w Rybniku 1 stycznia 1995 roku Oddział Kolejowy R-15 obsługiwały lokomotywy T-448P 004, 096 i 126.

Najczęściej używanymi elektrowozami były lokomotywy ET22 należące do PKP.

Bocznica dziś

Po likwidacji w roku 2000 kopalni "Morcinek" zlikwidowano także większość torów odstawczych, tory wąskie, nastawnie i bocznicę do zwałowiska odpadów. Zdemontowano także słupy trakcyjne oraz część rezonatorów torowych SHP. Przez dłuższy czas bocznica składała się właściwie z jednego, przejezdnego jednak toru dojazdowego, rozpoczynającego się na stacji Kaczyce, a kończącego na terenie pokopalnianym w okolicy dawnych magazynów głównych. Pozostawiono także budynek lokomotywowni, jednak odcięto prowadzące do niej torowisko (zarówno normalno- jak i wąskotorowe). Na przełomie lutego i marca 2013 roku rozebrano większą część toru dojazdowego do dawnej kopalni.


Stan bocznicy w lipcu roku 2010 - reportaż na stronie Koleje Śląska Cieszyńskiego

Bibliografia

• Budownictwo Węglowe - projekty-problemy nr 11-12 (350-351), listopad-grudzień 1986
• Władysław Chrapek, Naturalna kolej rzeczy - Cztery dekady PTKiGK S.A. z Rybnika, PTKiGK S.A. Rybnik, 2006